استاندارد کردن پدیده جدیدی نیست و از دیرزمان در زندگی بشر وجود داشته است؛ به گونه‌ای که گسترش فن و تجارت در ادوار گذشته انسان را وادار نمود تا در برخی از زمینه‌ها به ویژه انجام اندازه‌گیری‌های یکسان، استانداردهایی را تدوین کند.در ایران باستان نیز در زمان داریوش پادشاه هخامنشی از وزنه‌های استانداردشده‌ای به نام کرشه استفاده می‌شد. در سال‌های اخیر به دنبال پیشرفت‌های عظیم تکنولوژی، تولید کنندگان کالا و یا خدمات سعی کرده‌اند علاوه بر اینکه کیفیت محصولاتشان از سطح قابل قبولی برخوردار باشد به مسائل دیگری همچون ایجاد محیط کار ایمن برای نیروی انسانی وحتی حفظ محیط زیست توجه بیشتری داشته باشند اولین روز از هفته‌ای که گذشت مصادف بود با روز جهانی استاندارد به همین بهانه در گفتگویی با علی جلالی، سرممیز بین‌المللی و مدرس دوره‌های استاندارد در ایران از استاندارد و تاثیر آن بر اشتغال پرسیدم و پاسخ‌های این کارشناس را شندیم:

استاندارد را چگونه می‌توان تعریف کرد؟
تا کنون برای استاندارد و استاندارد کردن تعاریف مختلفی ارایه شده ولی اگر بخواهیم استاندارد را در یک جمله تعریف کنیم باید گفت استاندارد یعنی پیروی از یک الگو که منجر به ایجاد نظم در یک سازمان، واحد یا محصول می‌شود.

در جهان چند نوع استاندارد وجود دارد؟
استانداردها به انواع استانداردهای کارخانه‌ای، ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی قابل تقسیم‌بندی هستند. در استانداردهای کارخانه‌ای واحد تولیدی راسا محصولاتش را با کیفیت‌های مختلف کدگذاری می‌کندکه این نوعی از استاندارد است. استاندارد ملی نیز همانطور که ازنامش پیداست اینگونه تعریف می‌شود که در هر کشوری یک سری استانداردهای مخصوص آن کشور تدوین می‌شود و این وظیفه در ایران به عهده سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران است. استانداردهای این سازمان در حال حاضر به دو نوع استانداردهای اجباری وتشویقی تقسیم می‌شودبه گونه‌ای که ما هم ‌اکنون حدود800 استاندارد اجباری و حدود 10هزار استاندارد تشویقی داریم. در مورد استانداردهای منطقه‌ای باید گفت: قسمت‌های مختلفی از جهان برای خود حداقل‌های خاصی را تعیین می‌کنند و تمام محصولاتی که به آنجا وارد می‌شود باید این حداقل‌ها را داشته باشند. مثلا هر محصولی که بخواهد وارد بازار اروپا شود باید استانداردهای این منطقه را داشته باشد. فراتر از تمام این استانداردها، استانداردهای بین‌المللی است که توسط سازمان جهانی استاندارد تدوین می‌شود که از این دست می‌توان به انواع استانداردهای ایزو اشاره کرد. در این زمینه و برای هر مبحث در زمینه‌های مدیریت کیفیت، مدیریت زیست محیطی، ایمنی و بهداشت شغلی، مدیریت ایمنی مواد غذایی، امنیت اطلاعات ، صنایع خودروسازی و… استاندارد مخصوصی وجود دارد.

سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که این استانداردها چه رابطه‌ای با اشتغال دارند؟
اگر در سال‌های اخیر به برخی آگهی‌های استخدامی نگاهی بیندازیم مخصوصا در رشته‌های فنی برای جذب به غیر از آشنایی با کامپیوتر و زبان انگلیسی، آشنایی به الزامات ایزو نیز اضافه شده است و پیش‌بینی می‌شود در آینده به عنوان یک شرط اصلی مطرح شود. با این شرایط طیف وسیعی از فارغ التحصلان دانشگاهی در رشته‌های مختلف می‌توانند با فراگیری این دوره‌ها به عنوان کارشناس، مشاور، ممیز و… مشغول به کار شوند.

فارغ التحصلان چه رشته‌هایی می‌توانند دوره های استاندارد را آموزش ببینند و در زمینه استاندارد فعالیت‌ کنند؟
به دلیل اینکه استانداردهای مدیریتی اختصاص به صنعتی خاص نداشته و حتی بسیاری از واحدهای خدماتی بزرگ و کوچک می‌توانند از این استانداردها استفاده کنند به همان نسبت فارغ‌التحصیلان تمام رشته‌ها نیز می‌توانند در قسمت‌های مختلف در ارتباط با استاندارد فعالیت کنند. با این وجود در سال‌های اخیر در ایران بیشتر مهندسان صنایع، فارغ التحصیلان رشته‌های زیر مجموعه مدیریت و ذانش آموختگان بعضی از رشته‌های مهندسی‌ همچون مکانیک به این سمت روی آورده‌اند ولی هیچ گونه محدودیتی در زمینه حضور سایر رشته‌ها وجودندارد. استانداردها با سرعت گسترش می‌یابند و بازارکار گسترده‌ای را به روی فارغ‌التحصیلان گشوده‌اند. ما همه روزه شاهدیم استاندارد جدیدی تدوین می‌شود. برای مثال اخیرا استانداردی تدوین شده که مخصوص آزمایشگاه‌های پزشکی است و باتوجه به تعداد زیاد این آزمایشگاه‌ها در سطح کشور می‌تواند برای افرادزیادی ایجاد اشتغال کند. من حتی به فارغ‌التحصیلان علوم انسانی نیز پیشنهاد می‌کنم که بیایند و در قسمت‌های مختلف استاندارد مخصوصا استانداردهای واحدهای خدمات مشغول به کار شوند.

آیا آماری از تعداد فعالان بخش استاندارد در ایران وجود دارد؟
آماردقیقی وجود ندارد قسمتی از فعالان زیرنظر موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مشغول به فعالیت هستند که با توجه به گستردگی فعالیت آنها تعداد قابل ملاحظه‌ای را در بر می‌گیرد. در زمینه استانداردهای مدیریت کیفیت هم‌اکنون حدود 30شرکت همانند ما اقدام به صدور گواهینامه‌های بین‌المللی ایزو می‌کنند و در کنار آنها حدود 800 مشاور نیز داریم که به صورت حقیقی و حقوقی در جهت پیاده‌سازی این استانداردها مشغول به کار هستند .در زمینه استانداردهای جدید تعداد مشاوران و فعالان محدودتراست ولی در استاندارهایی همچون ایزو 9001 که مدت زمان بیشتری از ورود آن به کشور می‌گذرد به همان نسبت تعداد کارشناسان نیز بیشتر است مثلا در حال حاضر طرحی که در سال‌های گذشته برای پیاده‌سازی آن 10 میلیون تومان هزینه دریافت می‌شد به دلیل افزایش تعداد مشاوران  با دو میلون تومان انجام می‌شود. البته لازم به توضیح است که به همان نسبت تعداد طرح‌ها نیز افزایش پیدا کرده است.  به طور کلی در فرایند گرفتن ایزو به غیر از یک یا دو مهندس که باید به این مبحث آشنایی داشته باشند، یک مشاور، یک ممیزو یک مدرس دوره‌ها برای کارگران به طور مستقیم مشغول به کار هستند.

بعضی از افراد این تصور را از استاندارد دارند که باید پولی بدهند و مدرکی بگیرند تابتوانند در تبلیغات از آن استفاده کنند آیا واقعا هدف استاندارد این است؟
متاسفانه این تصور غلط وجود دارد و باید از بین برود. هنوز بعضی از تولیدکنندگان صنایع غذایی ما در تبلیغات خود عنوان می‌کنند که این محصول دارای استاندارد ایزو 9002 است و این در حالی است که استاندارد ایزو 9002  از سال 2000 میلادی از درجه اعتبار ساقط شده است. من در جلسه‌ای با مسوولان موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران و معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت این موضوع را به آنها گوشزد کردم و اعتقاد دارم که با اطلاع‌رسانی باید این موارد را به مردم اطلاع دهیم. در ثانی هدف اصلی گرفتن ایزو استفاده تبلیغاتی نیست، سازمان‌ها استفاده کننده از این نوع استانداردها باید توجه داشته باشند که استانداردهای مدیریتی ایزو به آنها کمک می‌کند تا بهره‌وری کارشان را افزایش دهند و در مقابل ضایعات کار کمتر می‌شود.

با کسب استانداردهای ایزو چه فعل و انفعالاتی صورت می‌گیردکه منجر به افزایش بهره‌وری می‌شود؟
اگر بخواهم ایزو را تعریف کنم در یک کلمه باید بگویم نظم، هدف اصلی آن برقراری نظم است و شعار آن این است که هر چه را که می‌گویی بنویس و هر چه را که می‌نویسی انجام بده، در این نوع مدیریت کارگران باید همه چیز را مکتوب کنند که یکی از محاسن این کار این است که در هنگام بروز مشکل  امکان ردیابی آن وجود دارد. به طور مثال در همین رسانه شما اگر بخواهید استانداردهای ایزو را پیاده کنید باید در ابتدا فرآیندهای کار راشناسایی و سپس هر فرآیند را  پایش کنید.  یعنی بررسی کنید آیا خدماتی که ارائه می‌دهید مورد رضایت مخاطبان است و آنهاچه درخواست‌های دیگری دارند،آیا امکان دریافت نظرات خوانندگان وجود دارد و مسائلی از این قبیل که در نهایت با جمع بندی نقاط ضعف و قوت درجهت رفع آنها اقدام می‌شود. به طور کلی ایزو به ما می‌گوید فرایند اگر خوب کار کند محصول و خدمات نیز بهبود می یابد.

استقبال از این استانداردها در ایران به چه میزان است؟
متاسفانه خیلی خوب نیست. ما در بخش صنعت بیش از 70هزار واحد صنعتی داریم ولی طبق آمار تا کنون فقط  5هزار گواهینامه برای آنها صادر شده است. این در حالی است که مدرک ایزو 9001 را حتی یک رستوران هم می‌تواند بگیرد. در ایتالیا حتی خانواده‌های پرجمعیت هم  گواهینامه‌های ایزو را گرفته‌اند و به طور کلی طیف وسیعی را در برمی‌گیرد. از یک سوپر مارکت گرفته تا یک کارخانه خودروسازی می توانند از این استانداردها استفاده کنند.

به نظر شما دلایل این عدم استقبال چیست؟
مهمترین دلیل این است که استانداردها را نمی‌شناسیم و نمی دانیم که چه فایده‌ای برای ما دارد. همین ایزو 9001 ، 13سال است که وارد ایران شده ولی هنوز خیلی از افراد نمی‌دانند که گرفتن این ایزو چه فایده‌ای برای آنها دارد.ما از کیفیت محصولات چینی انتقاد می‌کنیم ولی اگر محصولات چینی نیز بخواهند وارد بازار اروپا و یاآمریکا شوند باید این مدارک استاندارد را داشته باشند.  با تمام این مسائل در سال‌های اخیر حرکت‌های خوبی صورت گرفته است.

در بسیاری از موارد شاهدهستیم که کارفرمایان ایرانی از کارگرانی استفاده می‌کنند که تخصص و مهارت لازم را ندارند شما در این شرایط برای پیاده کردن استانداردها به مشکل بر نمی‌خورید؟
با یک سیستم نو همیشه مخالفت‌هایی صورت می‌گیرد، کار ما نیز  از این قاعده مستثنا نیست. مثلا کارگران قدیمی با این موضوع که همه چیز را ثبت کنند مشکل دارند یا بعضی از مدیران همه کارها را خودشان انجام می‌دهند و یک روز خودشان نباشند کارها متوقف می‌شود؛ در صورتی که این سبک مدیریت منسوخ شده است. در ایران در شرکت هایی که پرسنل قدیمی‌تر دارند پیاده کردن این استانداردها مشکلتر است.

وضعیت ایران در مقایسه با سایر کشورها چگونه است؟
قوانین استانداردها معمولا در کمترین زمان از تدوین آن ترجمه شده و وارد کشور می‌شوند . در بعضی از ایزوها همچون ایزو22000 که به زنجیره غذایی اختصاص دارد مااز پیشگامان در جهان هستیم و من حتی در شارجه امارات نیز دوره ای را برگزار کرده‌ام. در ایران  30 موسسه صدور گواهینامه بین‌المللی ایزو وجود دارد که همه آنها در سال حدود هزار گواهینامه صادر می‌کنند و این درحالیست که در ترکیه بیش از 150 موسسه وجود دارد و هر موسسه به تنهایی حدود 800گواهینامه صادر می‌کند. به طور کلی وضعیت کیفیت محصولات هر کشور با بهتر بودن وضعیت استاندارد درآنها رابطه‌ای مستقیم دارد به طور مثال بیشترین سرممیزهای بین المللی در ژاپن هستند که این موضوع را در کیفیت محصولات ژاپن نیز می‌توانیم مشاهده کنیم.

آیا کیفیت ایزوهای صادرشده در ایران همانند کیفیت سایر نقاط جهان است؟
متاسفانه کمی تفاوت دارد چون اکثر شرکت‌ها در ایران با هدف کیفیت و بهره‌وری به سمت دریافت این مدارک نمی‌روند.مثلا خیلی ازشرکت‌ها من‌جمله خودروسازان به دلیل فشار مشتریان به این سمت رفته‌اند. شرکت‌های غذایی ما نیز هدف اصلی شان تبلیغات و استفاده از الگوی تبلیغاتی این مدارک است. در شرکت‌های دولتی نیزچون گرفتن این مدرک برای مدیر آن یک امتیاز محسوب می‌شود به این سمت و سومی‌روند. به نظر من متقاضیان واقعی شرکت‌هایی هستند که محصولاتشان مستقیما به دست مصرف کننده نمی‌رسد همانند شرکت‌های تولیدکننده ماشین‌آلات و …. مشکل دیگر نیز به الزامات قانونی ما برمی‌گردد چون خیلی از استاندارد های ما اجباری نیست.  همچنین خواسته‌های مشتریانمان نیز پایین است. به طور مثال وقتی یک فرم نظرسنجی به ما می‌دهند اکثرا همه گزینه‌ها را خوب یا عالی می‌زنند با این وجود نمی‌توانیم استانداردهای ایران را زیر سوال ببریم چون یک سری حداقل‌هایی وجود دارد که رعایت می‌شود.

شما چه توصیه‌ای برای کسانی که می‌خواهند وارد این عرصه شوند دارید؟
افراد باید به این نکته توجه داشته باشند در دنیای کنونی آموزش و مهارت ارزش زیادی دارد. در متن ایزو نیز یک بند وجود دارد که در آن درباره وضعیت نیروی انسانی می‌گوید” صلاحیت یک شخص به چهار عامل تحصیلات، آموزش، مهارت و تجربه بستگی دارد.” مشکل فارغ‌التحصیلان ما این است که از این چهار عامل فقط تحصیلات را دارند، به غیر از تجربه که به مرور زمان بدست می‌آید ما باید بر روی آموزش و مهارت بیشتر کار کنیم حتی درشرایط استخدام نیز داشتن مهارت درخیلی از مواقع از تحصیلات مهمتر است. شما در پر کردن یک رزومه‌کاری در قسمت تحصیلات فقط در یک خط می‌توانید مدرک تحصیلی تان را بگویید در حالی که یک فرد با آموزش و دوره‌هایی که دیده می‌تواند کارفرما را متقاعد کند تا او را جذب نماید. این موضوع برای افرادی که در دانشگاه‌هایی با سطح پایین‌تری درس خوانده‌اند اهمیت بیشتری دارد آنها می‌توانند با گذراندن دوره‌های خاص وارد بازارکار شوند. من به افراد پیشنهاد می‌کنم حتما با مطالعه وارد این حرفه شوند و از دوران دانشجویی با شرکت در دوره‌های آموزشی مهارت‌های خود را افزایش دهند. این استانداردها نیز با توجه به گسترش روز افزونشان می‌توانند بستر مناسبی برای اشتغال فارغ‌التحصیلان ایجاد کنند.

منبع:هفته نامه بازار کار